Helmond zonder traverse een luchtfoto

Kantongerechtsgebouw

Uiterst links enkele woonhuizen aan de Weg op den Heuvel, daarnaast met het torentje het in 1906 gebouwde kantongerecht. Rechts daarnaast hotel de Bruxelles waarnaast kerktorens boven het huis van Van Nunen uitsteken, dat huis is het begin van de Smalstraat.

Voor het kantongerecht was destijds de stopplaats voor autobussen naar Weert en Venray.

Hotel Hof van Holland

Gesticht in 1867 door stadsharmonie Phileutonia, mede huisvesting van societeit De Harmonie en van het Helmonds Mannenkoor. Afgebrand in 1895 en daarna overgenomen in 1911 door Lindeman die het Hotel de la Station noemde.

Hotel de la Station

Hotel de la Station lag tegenover het station aan de Weg op den Heuvel. De geschiedenis van het hotel gaat terug tot 1867. Op 17 december openden de leden van stadsharmonie Phileutonia het gebouw. Het hotel heette toen Hof van Holland. Hier was ook societeit De Harmonie gevestigd. Het hotel brandde af op 14 februari 1895.

Op 1 juli 1911 kocht ene S.J. Lindeman het hotel en doopte het Hotel de la Station. In 1974, een jaar eerder dan Hotel de Bruxelles, werd het gesloopt. Van 1971 tot 1974 deed het hotel dienst als huisvesting voor gastarbeiders.

Karelstein

Aan de Kanaaldijk noord-west, op het vroegere grondgebied van Aarle-Rixtel, ter hoogte van sluis 7 en Kleine Overbrug ligt Karelstein. Het pand werd gebouwd in 1840 door jonkheer Carel van Brugghen, genoemd naar zijn grootvader.

Naast het huis lag een fabrieksgebouw, uit 1825, o.a. Piet de Wit had hier een textielbedrijf tot 1909. Toen deed hij het pand over aan strohulzen en cartonnagefabriek Van Dam. Karelstein is nog immer eigendom van Van Dam, de andere helft van het pand, ’t Witte Huis, is diverse keren van eigenaar veranderd. De firma GlassDeco kocht het in 1990. In 1991 werd er brand gesticht en blakerde het witte huis deels zwart.

Piet de Wit's bedrijven

Piet de Wit kwam uit de textielfamilie De Wit. Piets vader, Peter genaamd, was reeds actief in de textielnijverheid, als lid van de firma Leijten, Kluskens & Cie, opgericht in 1855. Hij begon uiteindelijk in 1887 een eigen bedrijf, waarin hij al spoedig zijn zoon Piet in opnam. Deze nam de leiding na de dood van zijn vader, in 1896, alleen over en zette vervolgens het bedrijf bij Karelstein (op de gemeentegrens tussen Helmond en Aarle-Rixtel) met financiële steun van derden om in een naamloze vennootschap, de Nederlandsche Textiel-Industrie (1898). Deze eerste geheel electrisch aangedreven textielonderneming in Nederland hield het echter niet lang vol en ging in 1900 roemloos ten onder. Met behulp van zijn oom Kobus, die ook in de textielindustrie actief was, startte Piet vervolgens met de vervaardiging van garen uit spinnerijafval waarvan vervolgens grove dekens geweven werden. Eerst door thuiswevers, maar al gauw in een heuse fabriek, die alsmaar uitdijde en filalen te Geldrop (1912), Gemert en Deurne (1920) kreeg.
Publieke activiteiten
Daarnaast hield hij naar de buitenwereld toe een grootse levensstijl er op na, wat mede in dienst stond van zijn politieke carriere die hem van raadslid tot statenlid en uiteindelijk tot lid van de eerste kamer voerde. Deze publieke activiteiten kostten echter handenvol geld. Zo was hij praktisch en financieel betrokken bij de oprichting van een nieuwe parochie met de Onze Lieve Vrouwe Kerk aan de Wilhelminalaan (Helmond) en bij de RK HBS in zijn woonplaats.
Faillissement en doorstart
Zijn bedrijf kende na het faillissement een doorstart. In 1926 kwam NV De Wit's Dekenindustrie tot stand, waarbij Piet de Wit niet alleen in naam maar ook daadwerkelijk als directeur betrokken was. Zij het dat hij niet meer alleen de macht had maar de aandeelhouders en hij een mededirecteur naast zich moest dulden, de oudste zoon van grootaandeelhouder A. van der Lande uit Deventer.
Hatéma
De onderneming werd verder voortgezet door de familie Van der Lande, en kende onder de naam Hatéma nog een behoorlijk lang en belangrijk bestaan. In 1969 ging het samen met Texoprint en werd vervolgens onderdeel van het textielconglomeraat Gamma Holding. De productie van de diverse onderdelen kwam successievelijk stil te liggen. Uiteindelijk zijn de leegstaande fabrieksgebouwen in 2005 definitief afgebroken.

Egbert Haverkamp Begemann

De geschiedenis van Begemann gaat terug tot 1871, wanneer Gustav Brückenhaus, een werktuigkundige uit Mönchen–Gladbach een ijzergieterij in het opkomende industriestadje Helmond opricht. Bedrijfsleider daar wordt Egbert Haverkamp Begemann (1848/1919) die in 1874 het bedrijf alleen en als eigenaar voortzet. Dankzij zijn kennis en kunde en flair weet hij de zaak tot bloei te brengen. De inmiddels tot fabriek van stoom– en andere werktuigen uitgebouwde onderneming verwerft in 1881 het predicaat koninklijk. In 1889 vindt een omzetting in een nv plaats, waarbij ir. Jan Benjamin Kam als mededirecteur aantreedt. Ligt aanvankelijk de nadruk op de vervaardiging van stoommachines en stoomketels, al gauw ontpopt zich het bedrijf als een belangrijke constructiewerkplaats (1894/96 stationsoverkapping Den Bosch) en als fabrikant van centrifugaalpompen. Deze twee activiteiten zijn vanaf circa 1910 de hoofdpijlers van de nv.

Piet de Wit's Peapark

Piet de Wit (1869-1947) was een textielbaron die gedurende de eerste helft van de 20e eeuw diverse fabrieken bezat in Noord-Brabant. Zijn bekendheid dankt hij vooral aan zijn onstuimige periode in Helmond.

Tussen de Eerste Wereldoorlog en de Tweede Wereldoorlog zette Piet de Wit, textielfabrikant, voor zijn vrouw (zijn voormalig huishoudster) Anna Arts hier in 1914 een paleis neer, onder de naam: Peapark.

Peapark
De naam Peapark is niet geheel onlogisch: Piet en Anna. Kleine verwarring wellicht: hun tweeling heette Pierre en August. De locatie van het paleis was aan de Aarle-Rixtelseweg in Helmond, hier woonden tot aan de 21e eeuw veel textielfabrikanten. Vandaag de dag heet het park niet meer "Peapark", maar Warande, ook heeft het park het Hertenkamp geheten en tussendoor nog het Jan Visser Park.

Piet de Wit leefde erop los.
Steeds meer leningen kreeg hij echter bij de bank en uiteindelijk zou de dure bouw van de Onze Lieve Vrouwe Kerk aan de Wilhelminalaan hem de das hebben omgedaan. Nadat De Wit failliet ging (Piet failliet!) (in 1926) moest het paleis en de inboedel verkocht worden. Afgezien van de vele sieraden, paarden en kroonluchters brachten het kasteel en de poorten het meeste op! Het kasteel werd gekocht bij de veiling (voor 1/10 van de bouwprijs) door de overbuurman, textielbaron pastoortje van Thiel. Hij liet het in 1928 afbreken. Bij de sloop van Peapark in 1928 kwamen de genietroepen in actie om met dynamiet de villa op te blazen. Enkele betonblokken herinneren nog de plek waar Peapark gestaan heeft. De blokken zijn te zien op de plek waar nu het Warande ligt. De poorten werden gekocht door Gérard Wijnen, destijds de rijkste man van Helmond. Hij liet de poorten plaatsen bij een toen net door hem aangekocht landgoedje Christinendael in Aarle-Rixtel. (De poorten staan hier overigens nog steeds, Wijnen heeft er zelf nooit gewoond).

Hotel de Bruxelles

Hotel de Bruxelles dat in februari 1975 werd gesloopt is jarenlang gezichtsbepalend geweest voor het stadsbeeld op den Heuvel. Het was voor 1882 eigendom van Laurens Noten. Op 16 juni 1873 werd het gebouw aan de Groenstraat als logement en koffiehuis geopend door fabrikant Albert J.J. Ramaer. In 1880 werd de straatnaam veranderd in Den Heuvel. Op 30 juni 1916 was Karel van Edewijk van Ierland de uitbater. Hij had het bedrijf overgenomen van Fred Jonker-Göbelsmann. In de laatste levensjaren werd het hotel bevolkt door gastarbeiders. Op de oude Heuvel werd later het nieuwe stationskwartier gerealiseerd.

Stationsplein villa Holtus

De verdwenen villa van de in 1869 aan het stationsplein opgerichte stoomweverij Terwindt Arntz, en Holtus, bewoont door Rutgeris Joh. Holtus die de leiding had over de fabriek. Later wordt de villa omgebouwd tot Hotel du Commerce om tenslotte als kantoor van de fabriek van Holtus in 1973 gesloopt te worden.

Stationsplein Hotel du Commerce en Hotel de Bruxelles

De villa van fabrikant Joh. Holtus-Verschure van de firma Terwindt, Arntz en Holtus tegenover het stationsgebouw is hotel “Du Commerce” geworden.

Midden achter het witte gebouw is "Hotel de Bruxelles." In 1996 wordt in het stationskwartier dat compleet veranderd is een groot appartementencomplex gebouwd met de naam: "Parc de Bruxelles", waarmee verwezen wordt naar het hotel.

Panden aan het stationsplein

1923. Het versierde stationsplein wegens het zilveren regeringsjubileum van koningin Wilhelmina. De twee hoge panden onder een dak zijn nog gaaf. Het rechterdeel van het pand is van Spierings, eerder woonde hier Piet de Wit, van het Pea-park. In 1926 verbouwt Spierings het pand.

Stationsplein 1870 tot 1901

Het stationsplein in 1901. In het midden het oude stationsgebouw uit 1866. De koets op het plein is van het type Tilbury, hiermee werd mogelijk een rijziger opgehaald. Links de Bossche tram, die van 1883 tot 1935 naar Helmond reed. De bijnaam van de tram was: ”De goede moordenaar.” Het pand uiterst rechts in beeld staat er sinds 1870 (eerste steen 1866).

Beugelsplein en de stadswallen

De foto's tonen het Beugelsplein, het plein bij de Donkerpoort (andere benaming voor Hoogeindsepoort). In dit gedeelte van Helmond lag vanaf de middeleeuwen de grens van het gebied binnen en buiten de stadswallen. De panden die U ziet lagen buiten de wallen. De overkant van de straat lag binnen de wallen. En daartussen liep de Ameide. Op de hoek met het Groenewoud lag hotel Van Tilburg, dat rond 1890 door Jan Antonius Tielen werd gebouwd en dat jaren lang bekend stond als hotel Küster-Rademaker.
Op de oudste foto, gemaakt rond 1910 zijn ook de tramrails te zien van de tramlijn Helmond-Den Bosch. De jongste foto dateert ongeveer uit 1970. Hotel Van Tilburg staat nog steeds op de hoek. Twee huizen verder is het Biljartpaleis met daar weer naast pension Van Oyen. Dat was het eerste huis op het Beugelsplein. Het huis daarnaast, bij de grote boom, is het pand van dokter Bloemen. Dat pand had een adres aan de Weg op den Heuvel.

De huidige hoek met de Zuid-Koninginnewal wordt nog altijd gevormd door laagbouw van toen.

Beugelsplein

Van de ambachtschool aan de Weg op den heuvel is men zo op het Beugelsplein. Dit plein ontstond na de demping van de Ameide (riviertje) in 1869. De naam komt van de Helmondse pastor en deken Herman Beugels (eind negentiende eeuw). Het aan het plein gelegen hotel heet Kusters-Rademakers, later in 1938 overgenomen door Gerard van Tilburg en omgedoopt tot Hotel van Tilburg. Het wordt gesloopt in 1973.

Waarom werden Smalstraat en Paterslaan gesloopt?

Vanwege het aanleggen van de fantastische kasteel-traverse. De manier om het verkeer van Eindhoven naar Deurne/Venlo dwars door de stad te laten lopen. De architect van dat plan en de burgervader die het goedkeurde mogen van mij alsnog een dikke pluim krijgen!

Deze luchtfoto van KLM AeroCarto laat zien dat de traverse (vanaf links) de stad binnenkomt en eindigt op een kruispunt met de Zuid-Koninginnewal, daarna wordt de straat snel weer smal en is het verplicht linksaf de Paterslaan in en weer rechtsaf door de Molenstraat richting Deurne. We spreken 2 mei 1972.
"Is het nou echt zo'n ramp dat een paar straten verdwenen?", hoor ik u zeggen. Nee, dat is op zich niet zo erg, de huizen waren erg oud en klein, maar de hele buurt die verdween terwijl die een deel uitmaakte van de binnenstad. Waarom die traverse? Waarom een luchtbrug midden door de stad kort langs het middeleeuwse kasteel dat de stad rijk is. Waarom het prachtige park in tweeen klieven voor een autoweg? Vandaag de dag zou het absoluut niet meer kunnen. Die weg was om de stad heen gekomen met enkele afritten naar de verschillende wijken. En die oude wijk tussen Molenstraat en het station, die had netjes gerenoveerd kunnen worden. Bovendien had het stadspark rond het kasteel nog mooi op het stadscentrum aangesloten kunnen blijven met mooie gerestaureerde toegangspoorten.

Smalstraat 1982 - 1983, de sloop van de laatste huizen.

Paterslaan / Smalstraat, gezien vanaf de Weg op den Heuvel / Zuidende, in de richting Verlengde Tiendstraat / Stationsplein. Links: de huizen in de Paterslaan, welke staan in de Smalstraat (rechts) zijn reeds door de gemeente aangekocht om afgebroken te worden.

Paterslaan. De laatste huizen tussen de Kasteel-Traverse en de Smalstraat worden afgebroken.

Eind November 1983 was alles verdwenen en bleef er een grote braakliggende vlakte over.

Smalstraat anno 1967

Smalstraat, gezien van de Weg op den Heuvel in de richting Verlengde Tiendstraat. Hier de huizen genummerd 44 t/m 36. Rechts een gedeelte van de inrijpoort van de boerdeij van de landbouwer Slegers.

Smalstraat, gezien van de Weg op den Heuvel in de richting Verlengde Tiendstraat. Hier de huizen genummerd 48 t/m 44.

Achterzijde van de nummers 44 t/m 48.

Smalstraat anno 1961

Smalstraat, gezien vanaf de Weg op den Heuvel in de richting Verlengde Tiendstraat. Op de hoek van de Paterslaan (voor de witte huizen) de boerderij van de landbouwer van der Heijden en verder de boerderij van de landbouwer Slegers (links).

Smalstraat, gezien vanaf de Verlengde Tiendstraat in de richting Weg op den Heuvel. Links een gedeelte van de inmiddels gesloopte textielfabriek van Terwindt Arntz en Holtus. De huizen op deze foto zijn gesloopt en op dezelfde plaats is men in 1981 begonnen met de bouw van het GAK.

Smalstraat, gezien in de richting Paterslaan en verlengde Tiendtraat. Links (in de bocht bij de auto) de ingang naar het v.m. Doornepad. Rechts de kruidenierswinkel van Jan Kuijpers op de hoek Weg op den Heuvel / Smalstraat.

Smalstraat 34, hoek Paterslaan, gezien vanaf de Verlengde Tiendstraat in de richting Weg op den Heuvel, hier de boerderij van de landbouwer van der Heijden (deze stond tegenover het pand van aannemer Tielemans).

Smalstraat anno 1945: Bevrijdingsfeest

Smalstraat anno 1890

Smalstraat. Hoek Doorneind, oude wevershuisjes, weg gebroken ter verbreding van de Smalstraat in 1899. Laatste bewoners zouden zijn v.l.n.r. Martens, van Duijnhoven en van Os. In het rechterpand was herberg ,,Het Witte Paard" van Jan Katers.

Sobriëtas

In de Beelsstraat stond tot 1989 een gebouw waarin een bowlingcentrum gevestigd was. Een bowlingcentrum doet niet direct aan religie denken, maar toch heeft dit gebouw een religieuze geschiedenis. Op die plaats was tussen 1829 en 1870 de begraafplaats van Helmond. Nadat het nieuwe kerkhof verderop aan de Molenstraat was ingericht, werd in 1897 op het oude kerkhof begonnen met de bouw van het Ludovicusklooster van de Broeders van Maastricht. In die tijd zocht ook de Rooms Katholieke Werkliedenvereniging, de voorloper van de vakbonden, naar een geschikt gebouw voor hun activiteiten. Met het kerkbestuur van de Lambertusparochie werd een overeenkomst gesloten. Op de grond bij het klooster in aanbouw, mocht de Werkliedenvereniging een gebouw neer zetten, maar de grond bleef eigendom van de parochie. Ook had de kerkelijke overheid een grote vinger in de pap bij het beheer van het gebouw. Aan deze, voor de vakbond niet zo ideale, situatie kwam in 1916 een einde. De vakbond kocht herberg De Handboog aan het Binderseind. Dit gebouw is vanaf toen permanent het verenigingsgebouw van de vakbond geweest. Omdat het gebouw in de Molenstraat als multifunctioneel gebouw voor alle activiteiten van de Werkliedenvereniging was gebouwd, was het ook zeer geschikt voor de functie die het kreeg na het vertrek van de bond naar het Binderseind.

Pater Ildefonsus ("de waterpater"), de Capucijn die zijn hele leven streed tegen drankmisbruik, begon in het gebouw een consultatiebureau. Tevens werd het gebruikt als ontspanningsruimte waar men onder het genot van een niet alcoholisch drankje kon kaarten, biljarten en toneelspelen. Het gebouw kreeg de naam Sobriëtas, de naam van een landelijke katholieke vereniging tegen drankmisbruik. Die naam sierde de gevel van het gebouw sinds het vertrek van de vakbond. Boven de toegangsdeur werd een tegelplateau aangebracht met daarop de voorstelling van de Barmhartig Samaritaan, die in de christelijke wereld gebruikt wordt als zinnebeeld voor de onbaatzuchtige naastenliefde. Onder het plateau de tekst “De liefde van Christus dringt ons”. De opvolger van pater Ildefonsus, zette zijn werk voort. Daarnaast leidde deze pater Patricius in het gebouw het Instituut voor Maatschappelijk Werk. In 1949 overlijdt pater Patricius.

Daarna wordt het Kunstcentrum in het Sobriëtasgebouw gevestigd. Het gebouw wordt het theater van Helmond, tot de opening van het Speelhuis in 1978.

Een jaar later wordt het bowlingcentrum er gevestigd. Dat is de laatste bestemming van het pand. Al die tijd blijft het tegelplateau bestaan. Bij de sloop is nog geprobeerd om de afbeelding te redden, maar het lukte niet om de tegeltjes heel van de gevel te krijgen.

Bron: Historisch Informatiecentrum Helmond

Tiendstraat

De fotograaf heeft op het pleintje gestaan dat lag op de kruising van de Tiendstraat en de Verlengde Tiendstraat. Behalve het pleintje is van de Verlengde Tiendstraat op de foto overigens niets te zien. Die liep links van de foto. Dat is overigens een relatief nieuwe straat. Pas in 1929 werd hij aangelegd, waardoor vanuit de Tiendstraat een rechtstreekse verbinding kwam met het Stationsplein.
Het straatnaambordje op het huis rechts vermeldt Slegersdwarsstraat. Door de aanleg van de kasteel-traverse is de situatie ter plekke zo veranderd, dat het moeilijk is om er een voorstelling van te maken. Toch kwam ik regelmatig op de plaats waar de foto genomen is. Toen ik vanuit het noorden van de stad naar het station fietste stak ik over bij de voetgangersoversteekplaats die aan het einde van de Tiendstraat ligt, of eigenlijk aan het begin van de Verlengde Tiendstraat. Want die begint al aan de noordkant van de Traverse. Eenmaal overgestoken koan ik via de rest van de Verlengde Tiendstraat naar het station. De Tiendstraat is de oudste van de twee.
De Tiendstraat liep van oudsher vanaf de Molenstraat tot aan de Slegersdwarsstraat recht, om dan met een bocht naar rechts richting Smalstraat te gaan. Aan het einde maakte de straat weer een kleine bocht naar links. Daar kwam hij uit achter de fabriek Van Arntz Terwindt en Holtus. Op de foto kijkt U in dat tweede stuk van de Tiendstraat. Op de achtergrond ziet U de fabrieksmuur. Rechts op de foto staat het huis met het adres Slegersdwarsstraat 1. Het staat echt pal aan de straat, zelfs zo dicht dat er voor een trottoir geen plaats meer is. De afgeschuinde hoek maakt dat het huis niet helemaal op de weg staat. Door dat dit pand zo uitsteekt, zijn de huizen met de oneven nummers aan de Tiendstraat helemaal niet te zien. Wat U wel ziet is de achterkant van het pand dat in de Smalstraat op de hoek met de Tiendstraat ligt. De even nummers vanaf nummer 24 ziet U links op de foto. Bron: Historisch Informatiecentrum Helmond; fotograaf Fotoatelier Prinses.

De Tiendstraat, gezien vanuit de Molenstraat anno 1910. In die tijd ookwel het Moordlaantje genoemd vanwege de moord gepleegd in die straat in 1883. Moord was destijds iets opzienbarends in een kleine stad, vandaar dat de naam Moordlaantje lang bleef hangen in de hoofden van de helmonders.

De naam van de straat verwijst naar de naam van de omgeving: Het Klein Tiendje. En dat is weer een verwijzing naar een belasting die op de gronden rustte. Een heel oude belasting, die al in de vroege Middeleeuwen werd geheven. Een tiende van de oogst moest afgestaan
worden voor het onderhoud van de priesters. En dat niet alleen over de geteelde gewassen, maar ook over de aanwas van het vee. Vandaar dat er niet alleen korentienden, maar ook lammertienden, e.d. bestonden.

Paterslaan

Paterslaan

De Paterslaan tussen Molenstraat en Smalstraat met de muur van de paterskerk links. Deze muur verdween voor een verbreding van de laan. De auto van rijschool Martin gaat rechtsaf, de Slegersdwarsstraat in. De auteur van dit weblog nam jaren later ook rijles bij Martin, maar toen kon er niet meer gereden worden door deze straten.

Paterslaan

De Paterslaan was een smalle straat met woonhuizen. Hier zie je vanuit de Smalstraat de Paterslaan in de richting van de Molenstraat. Door de aanleg van de kasteel-traverse werd de Paterslaan in tweeen gedeeld. De lage huizen in het midden van de straat werden gesloopt. Ten zuiden van de traverse bleef nog een aantal woningen staan, uiterst rechts op de foto. Deze werden in 1983 alsnog afgebroken. Links de boerderij van landbouwer Van der Heijden, daarachter de muur van het paterskerk. Later, ter verbreding van de laan, werd de boerderij en de muur afgebroken.

Paterslaan